Сүүн шүд

Хүн амьдралдаа хоёр удаа шүдэлдэг байна.Хамгийн анхны сүүн шүд буюу цахиур 4-6 сартай хүүхдэд цухуйгаад 2.5 – 3 настайд ургаж гүйцдэг. Ингээд хүүхэд дээрээ 10 , доороо 10 сүүн шүдтэй болно. 5 – 7 настайд байнгын шүд ургаж эхлээд 12 – 13 настайд ургаж дуусна. Ингээд 28 шүдтэй болсон байна.

null

Байнгын шүднээс хамгийн эхэнд 6-р том араа шүднүүд сүүн шүднүүдийн ард ургадаг юм. Энэ үед эцэг эхчүүд энэ шүдийг сүүн шүд гэж андууран цоороход нь эмчлүүлэхгүй явсаар авахуулдаг. Энэ бол маш чухал шүд юм. Энэ шүдийг авахуулснаар шүдний гажиг , согог , мөн эрүүний үенд ч муу юм.
Шөнө хөхөө хөхдөг нярайн шүд цоорох нь элбэг. Хүүхдийг төрснөөс нь эхлэн хэлний өнгөр амны хөндийг гараа цэвэр марлаар хуруундаа ороогоод содтой буцалсан усанд дүрээд цэвэрлэж байх хэрэгтэй. Нэг нас хүрмэгц зөөлөн үстэй жижиг сойзоор хүүхдийн оогоор өглөө оройд эцэг эхчүүд өөрөө 5-6 нас хүртэл угааж өгөх хэрэгтэй. Мөн өдөрт сул содын уусмалаар амыг зайлуулж сургах хэрэгтэй. Гурван наснаас эхлэн фтортой оогоор угааж эхлэнэ.
Сүүн шүдний цоорол , өвчлөл байнгын шүдийг бодвол маш хурдан явагддаг учир хүүхдийг улирал тутам эмчид очиж урьдчилан сэргийлэх үзлэг хийлгэж байх хэрэгтэй. Хүүхдийг эмчид аваачна , тариа хийнэ гэх мэтээр айлгах арга нь буруу юм. Харин эмчтэй найз болгох хэрэгтэй. Эмчид очихдоо оо сойз , сальфетика авч очих ба хоол ундаа сайн идсэн , сэтгэл санааны бэлтгэлтэй очих хэрэгтэй.
Шүдийг цоорч эхлэнгүүт цоорол зогсоох хар эмийг / мөнгөжүүлэх эмчилгээ / түрхүүлэх хэрэгтэй бөгөөд нэг сарын дараа давтан түрхүүлнэ. Хэрэв сүүн араа шүд гүнзгий цоорсон бол энэ эмчилгээг хийгээд дараа нь пломба тавиулах хэрэгтэй. Хар эм дангаараа үр дүнгүй байдаг. Сүүн шүдийг эрт авч болохгүй. Эрт авснаас болж авсан шүдний зайруу бусад шүд налж тэр зайнд ургах дараагийн байнгын шүд өөр зайнд буюу ургах ёсгүй газар ургаж гажиг үүснэ.
Хэрвээ шүд авахуулсан бол зай баригч хийлгэх хэрэгтэй. Эцэг эх , ах эгч нар амнаасаа хүүхдэд идэх юм дамжуулж болохгүй. Энэ нь хүүхдэд байхгүй нян бактерийг халдварлуулж байгаа хэрэг юм. Эцэст нь хэлэхэд хүүхдийг оо сойзтой, шүдний эмчтэй сайн найзлуулж урьдчилан сэргийлэх үзлэг байнга хийлгэж байх хэрэгтэй.

Та бүхэнд эрүүл энхийг хүсье.

Хүүхдэд хөхөө зөв үмхүүлэх

Төрсний дараах эхний өдөрт эх хөхөө хөхүүлэхдээ хажуугаараа хэвтээ байдлаар, хөхний толгойг сайн үмхэхэд эвтэйхэн байрлалаар байрлуулна.
Эх долоовор болон бусад хурууны завсар хөхөө барьж өргөн (хөх эхийн алганд байрлана) хүүхдийн аманд хөхний толгойн хэсгийг (толгой төдийгүй орчны арьстай хэсгийг) бүрэн үмхүүлэхийг чармай.
Хүүхдийн хамрын нүхийг хөхөөр таглаж, амьсгалахад саад учруулахгүйн тулд долоовор хуруугаараа хөхний дээд гадаргууг доороос дээш нь зөөлөн татна.
Цаашид хүүхдийг дараах зурагт үзүүлсэн суугаа байрлалаар хөхүүлнэ.
Хөхөө зөв үмхүүлэхийн тулд:

• хүүхдийн уруулыг хөхний толгойд хүргэ,
• хүүхдээ амаа том ангайтал нь хүлээ,
• хүүхдийн доод уруул хөхний толгойн доор байхаар хүүхдийг эхийн хөх рүү чиглүүл,

Хэрэв дараах 4 шинж бүгд байвал хүүхэд хөхөө сайн үмхэж байгааг илтгэнэ. Үүнд:

• хүүхдийн эрүү хөхөнд хүрэх буюу их ойрхон
• амаа том ангайх
• доод уруул цорвойх
• хөхний нөсөөт хэсэг амны доод талыг бодвол дээр нь илүү том харагдана.

Зурагт үзүүлсэн шинжүүдийн аль нэг илэрч байвал хүүхэд хөхөө муу хөхөж байгааг илтгэнэ.
Үүнд:

• эрүү хөхөнд хүрээгүй
• амаа том ангайхгүй (зурагтай харьцуулан хар)
• доод уруул дотогш эргэсэн
• хөхний нөсөөт хэсэг хүүхдийн амны доор илүү (эсвэл адил) харагдана.

Хүүхэд хөхөө сайн үмхээгүйгээс хөх өвдөх, хөхний толгой хагарах зэрэг хүндрэл гарахаас гадна хөхийг сайн суллаагүйн улмаас хөхний сүү зангирдаг. Ийм хүүхдүүд хөхсөний дараа сэтгэл нь ханахгүй, олон олон хөхөх буюу их удаан хөхөхийг хүсдэг. Хүүхэд маш бага сүү авч мариалахгүйгээс гадна хөх ширгэж болно.
Ийнхүү дүгнэн үзвэл төрснөөс хойш 6 сар хүртэлх насны хүүхдийн хоол нь зөвхөн хөхний сүү тулд:

• Хүүхдийг хүссэн үед нь аль болох олон удаа, өдөр шөнөгүй, хоногт 8-аас цөөнгүй удаа хөхүүл.
• Нэг удаад хүүхэд цадаж хөхөхөө больтол нь хөхүүл.
• Өөр хоол буюу шингэн битгий өг.
• Хүүхдэд хөхөлт хэрэглэхгүйг хичээ. Хөхөлт амархан бохирдохоос гадна, түүнээс салдаггүй хүүхдийн шүд хожуу ургах, эрүү буруу хөгжих, хэлд хожуу орох, тультраа болох зэрэг гажуу нөлөөтэй.

Хүүхдийг вакицинжуулалтад хамруулах нь: 

Хүүхдийн эхээс авсан дархлал нь тодорхой хугацааны дараа буурч эхэлдэг тул дархлаажуулах бэлдмэл буюу вакцин хийлгэх шаардлагатай. Вакциныг хүүхдэд уулгах буюу тарьж хэрэглэнэ. Нэг төрлийн вакциныг товлолын дагуу хэд хэдэн удаа хийлгэнэ.
Дархлаажуулалтын үндэсний товлолын дагуу хүүхдүүд 15 хүртлэх насандаа 6 төрлийн вакцины нийт 17 удаагийн тунг хийлгэж, 7 өвчнөөс сэргийлэгдэх учиртай. Оршин сугаа газартаа бүртгэлгүй ч гэсэн дархлаажуулалтанд үнэ төлбөргүй хамрагдах боломжтой.
Ямар ямар вакцин хийлгэх ёстой вэ?
1. БЦЖ-ийн эсрэг вакцин
Энэ вакцин нь сүрьеэ өвчнөөс сэргийлнэ.
Хийх арга: зүүн бугалганы арьсан дотор хийнэ.
Вакцины товлол: Төрсний дараа 24 цагийн дотор
Хариу урвал: Тарьсан хэсэг газарт улайх, хавдах, идээлэх шинжүүд илэрч болно. Цаашдаа шархлан тав тогтож гялгар цагаан сорви үлдэнэ. Энэ нь дарлал тогтосныг илтгэнэ.
2. Халдварт саагийн эсрэг вакцин
Энэ вакцин нь халдварт саа өвчнөөс сэргийлнэ.
Хийх арга: 2 дусалаар уулгана.
Вакины товлол:
– 1-р тун төрсний дараа 24 цагийн дотор
– 2-р тун 2 сартайд
– 3-р тун 3 сартайд
– 4-р тун 4 сартайд
3. Вируст гепатит В-ийн эсрэг вакцин
Энэ вакцин нь вируст гепатит В өвчнөөс сэргийлнэ.
Хийх арга: Гуяны булчинд тарина.
Вакцины товлол:
-1-р тун төрсний дараа 24 цагийн дотор
-2-р тун 2 сартайд
-3-р тун 8-11 сартайд
4. Сахуу татарангийн эсрэг вакцин
Энэ вакцин нь сахуу, татран өвчнөөс урьдчилан сэргийлнэ.
Хийх арга: бугалганы булчинд тарина.
Вакцины товлол:
-1-р тун 7 настайд
-2-р тун 15 настайд
Хариу урвал: Бага зэрэг халуурч, тарьсан газарт улайж хавдаж болно.
5. Улаан бурхны эсрэг вакцин
Энэ нь улаан бурхан өвчнөөс урьдилан сэргийлнэ.
Хийх арга: Вакциныг тусгай уусгагч шингэнээр найруулж бугалганы булчинд тарина.
Вакцины товлол:
– 1-р тун 9 сартайд
– 2-р тун 2 настайд
6. Тавт (сахуу, хөхүүл ханиад, татран, гепатит В, хемофилюс инфюленза В–гийн эсрэг ) вакцин
Энэ нь сахуу, хөхүүл ханиад, татран, гепатит В, хемофилюс инфюленза В нянгаар үүссэн өвчнөөс сэргийлнэ.
Хемофилюс инфюленза В нян нь тархи нугасны зөөлөн бүрхүүлийн үрэвсэл (менингит), уушгины хатгаа зэрэг өвчнүүдийг үүсгэдэг. Энэ өвчнөөр тав хүртэлх насны хүүхдүүд илүүтэй өвчилдөг бөгөөд энэ насны хүүхдийн өвчлөл эндэгдлийн гол шалтгаан болдог.
Таны хүүхдэд энэхүү тавт вакциныг хийлгэснээр товлолын дагуу тариулах вакцины хатгалтын тоо хоёроор цөөрч, нэг удаагын тарилгаар 5 өвчнөөс сэргийлж чадна.
Хийх арга: хүүхдийн гуяны өмнө талын булчинд тарина.
Вакцины товлол:
– 1-р тун 2 сартайд
– 2-р тун 3 сартайд
– 3-р тун 4 сартайд
Хариу урвал: Тарьсан газар улайх, хавдах, хөндүүрлэх, өвдөх шинж тэмдэг илэрч болно.
Дархлаажуулалтын товлолын тухай
Нийт хүн амын дунд халдварт өвчин тархаж дэгдэхээс сэргийлэхэд вакцин чухал үүрэгтэй нь ойлгомжтой боловч бүх хүн амыг хамгаалах хамгийн сайн арга нь бүх бага насны хүүхдийг дархлаажуулах (өргөтгөсөн дархлаажуулалт) арга хэмжээ байдаг. Халдварт өвчний эсрэг ямар вакцины эхний тунг хэдийд хийх давтан тун, хэзээ хийж бүрэн дархлаа тогтоох дарааллыг тусгасан баримт бичгийг вакцины товлол гэнэ. Тухайн оронд зонхилон тархсан халдварт өвчний төрөл, эдийн засгийн хүчин чадал хүн амын нягтрал зэргээс шалтгаалан вакцины товлол түүнд орсон заавал хийх вакцины тоо төрөл нь бусад орныхоос ялгаатай байж болно.
Монгол улсын Засгийн Газрын 2009 оны 6 сарын 24-ны өдрийн 185 тоот тогтоолын хавсралтаар баталсан үндэсний дархлаажуулалтын товлолыг хүснэгт 1-т үзүүлэв.

 
Дархлаажуулалтын 10 хоног гэдэг нь хүн амын ажил нь цэгцэрсэн төвлөрлийнх нь үед товлогддог хугацаа юм. Жилд 2 удаа товлогддог ба 5 сарын 20- 30-нд энэ үед нөхөн вакциныг давхар хийдэг, 10 сарын 1-10 хүртэл мөн энэ үед нэмэлт вакциныг давхар хийнэ.

Нярайн бие бялдарын өсөлт:

• Хүүхэд дунджаар 1 сар хүрэхдээ биеийн жин 20%-р нэмэгддэг.
• Өндөр нь 2,5-3см өснө.
• Толгойн тойрог дунджаар 1,5-2,5см-р, цээжний тойрог 1-1,5см-р нэмэгдэнэ.
• Нярайн үед хүүхэд 16-20 цаг унтана. Сэрүүн байх хугацаа нь 20 минутаас 1 цаг.
• 2 долоо хоногийн дараа гэхэд сонсголынх, 1 сарын дараа гэхэд хараа тогтож эхэлнэ.
Нярай үед гадаад орчиндоо дасан зохицохын тулд нэлээд өөрчлөлтүүд явагддаг. Энэ өөрчлөлтүүдийг зөв асарч сувилвал хэсэг хугацааны дараа арилдаг.
1. Физиологийн шарлалт
Төрсний дараах 2-3 хоногт арьс салст шарлаж эхлээд 7-10 хоног үргэлжлээд арилдаг. Хэрвээ 12-14 хоногоос дээш шарлалт үргэлжилвэл эмчид яаралтай хандаарай.
2. Физиологийн жин бууралт
Төрсний дараа эхний 3 хоногт биеийн жин нь төрсөн үеийн жингээсээ 6-8% буураад 7-8 дах хоногоос эргээд төрсөн үеийн жиндээ хүрдэг.
Асаргаа сувилгааны онцлог:
• Гэр бүлийн орчин тав тухтай, 20-22 хэмийн дулаантай байна. Дутуу төрсөн нярайг 22-24 хэмийн дулаантай орчинд байлгана. Нярай хүүхдийг дулаан байлгах нь асаргааны гол үндэс байдаг.
• Хүүхдийг боломжтой бол тусад нь оронд унтуулах, хэрэв эхтэйгээ цуг унтдаг бол тусад нь өөрийнх нь орчинг бүрдүүлэх нь тохиромжтой байдаг.
• Нярай үед нь хүүхдийг хөхүүлсний дараа болон унтах үед нь өлгийдөх нь биед нь тохиромжтой байдаг. /нярайн хөдөлгөөн нь бүх биеийг хамарсан байдаг учир цочих, гулгихаас сэргийлэхээс гадна нойрыг сайжруулж өгдөг./
• Хооллолт:
Нярай хүүхдийг эхийн хөхний сүүгээр хүссэн үед нь хооллох хэрэгтэй гэж үздэг боловч хөхөө хангалттай хөхсөн хүүхэд 2-2,5-3 цагийн дараа дахин хөхдөг.
Хүүхэд 15-20 минут хөхөө хөхөснийг хангалттай хөхлөө гэж тооцдог.
Нярай үед 2-3 цагийн зайтай 7-с доошгүй удаа хөхүүлнэ. Хөхүүлсний дараа 10-15 минут босоо байрлалд байлгаж хэхрүүлсний дараа хажуугаар нь бага зэргийн дэртэй хэвтүүлнэ.
3. Хүй цэвэрлэх:
Нярай хүүхдийн хүйг оролдох хэрэггүй. Буцалсан усаар угаагаад хуурай байлгана.
4. Усанд оруулах:
Нярай хүүхдийг өдөр бүр хүй нь шүүстэй үед буцалсан усанд /36,5-37хэмийн дулаантай/, хүй хэвийн үед крантны усанд оруулж болно. Усанд оруулах хугацаа 5 минут байна.
5. Хамар цэвэрлэх:
Нярай хүүхдийн хамрыг өдөр бүр цэвэрлэж, амьсгалахад нь чөлөөтэй, хөхөө хөхөхөд нь саадгүй байлгах ёстой. Хамар цэвэрлэх талын нарийн зөвлөгөөг манай эмнэлгээс ирж авч болно.
6. Агаарт гаргах:
Дулааны улиралд хүүхдийг төрсний дараа 7 хоногтойгоос, хүйтэн сэрүүний улиралд 14-21 хоногтойгоос нь цаг агаарын байдлаас хамаарч, -5хэмээс доошгүй үед гадаа гаргана. Хүүхдийг агаарт гаргах хамгийн тохиромжтой цаг нь 10-12цаг, 14-16 цагуудийн хооронд 20-30 минутаас эхлэн дасгаж гаргана.

ундны усны чанар, аюулгүй байдал

-       Ундны усны чанар, аюулгүй байдал

Усны бохирдол нь хүрээлэн буй орчинд төдийгүй хүн, амьтанд сөргөөр нөлөөлөлдөг -Гол, мөрөн, нуурын экосистемийн тэнцвэрт байдал алдагдах -Ойгүүжүүлэх болон ундны зориулалтаар ашигладаг байгалийн усны чанар муудах -Хүнс тэжээл бохирдох -Бусад сөрөг нөлөөллүүд

-       Бохирдуулагч эх үүсвэрүүд • Ахуйн хог хаягдал • Газар тариалан (бордоо, пестицид) • Малын ялгадас • Автомашины бохирдол • Уул уурхай (гар аргаар алт олборлох) Эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй ариун цэврийн байр (жорлон, бохирын цооног) • Үйлдвэрийн хог хаягдал • Химийн хортой бодис  

-       Усны бохирдлоос үүсэх өвчин • Шаардлага хангаагүй усан хангамж, ариун цэвэр, эрүүл ахуйн нөхцөл болон хоол хүнсийг эрүүл ахуйн шаардлага хангаагүй нөхцөлд хадгалж бэлтгэн хэрэглэснээс уснаас шалтгаалсан халдварт өвчин үүсдэг.

-       Уснаас шалтгаалах өвчин • Усаар шууд дамжих өвчин (урвах тахал, Гепатит  А г.м) • Усны хэрэглээтэй холбоотой буюу ус дутлаас үүсэх өвчин (хамуу, бөөс) • Усан дээр суурилсан эмгэгүүд (хүний хүж хорхой, хүүхдийн хялгасан хорхой) • Усанд үүсэх шавьжаар дамждаг өвчнүүд (шар чичиргэнэ, денгийн өвчин) Зонхилон тохиолдох гэдэсний халдварт өвчнүүд • Гэдэсний савханцар • Цагаан хорхой • Цусан суулга • Холер • Балнад, иж балнад • Сальмонеллёз • Гепатит А .Ãýäýñíèé õàëäâàðò ºâ÷íèé äàìæèõ çàì • Áîõèð ãàð • ßëàà øàâüæ • Áîõèðëîãäñîí õîîë õ¿íñ • Áîõèðëîãäñîí õºðñ • Áîõèðëîãäñîí óñ • Õ¿íèé ºòãºíä àãóóëàãäàí ¿ðæèõ âèðóñ, íÿí, ýãýë áèåòí¿¿ä áîõèð ãàðààñ àìààð äàìæèí õàëäâàðëàæ ãýäýñíèé õàëäâàðò ºâ÷èíã ¿¿ñãýíý.

-       Уснаас шалтгаалах өвчнөөс сэргийлье  Óíäíû óñûã áàòàëãààòàé, õàìãààëàãäñàí ýõ ¿¿ñâýðýýñ áà õóäãààñ àâàõ • усыг бîõèðäîõîîñ ñýðãèéëæ òàãòàé öýâýð ñàâààð àâàõ ,Булаг, шандыг хамгаалж, тохижуулах • Газрын гүнээс ундарч буй булаг шанд түүний ундаргыг тойруулан бетон, чулуу зэрэг усны нөлөөнд гэмтэхгүй материалаар хашлага хийх • Булаг, шандны эрүүл ахуйн бүс 30-50 м, хамгаалалтын бүс 100 м байх ба хамгаалалтын бүсэд, ундаргын дээд хэсэгт химийн бодис, бордоо, нефть бүтээгдэхүүнээр бохирдуулах, бие засах газар, угаадасны нүх, малын хашаа саравч барих, элдэв хог, хаягдал хаях, газар ухахыг хатуу хориглоно. Борооны ус болон гадаргуугийн урсац ус булаг, шанд руу орох, хаяалсан элс, чулууг нурж бохирдохоос хамгаалж булаг шандны ойролцоо хашаа, суваг шуудуу татах • Ус авахад зориулагдсан ус гадагшлах хоолойг гаргаж, уг хоолойн дорхи тайлбайг цементээр цардсан байх • Булаг, шандыг тохижуулах санаачлагыг дэмжиж, зохих хөрөнгө зардлыг орон нутгийн төсөвт тусгаж байх шаардлагатай

-       Гэрийн нөхцөлд усыг зөв хадгалах, зөөвөрлөх • Ундны усны баталгаатай, хамгаалагдсан эх үүсвэрээс авсан усыг бохирдохоос сэргийлэн тагтай цэвэр саваар зөөн гэртээ авчрах • Ус хадгалах ба зөөдөг сав нь тусдаа байх шаардлагатай • Ус хадгалах савыг нарны гэрэл шууд тусахгүй, сэрүүн газар байрлуулах ба гэрийн тэжээмэл амьтнаас хол байлгах • Ус хадгалах сав нь тоос, шороо орохоос хамгаалах таглаатай амсар нь том, дотор талыг нь цэвэрлэхэд хялбар, жигд гадаргуутай, авсаархан байх .Óñ õàäãàëàõ ñàâûã íàðíû ãýðýë øóóä òóñàõã¿é, ñýð¿¿í ãàçàð, òàãòàé áàéðëóóëíà. • Óñíû øàíàãà òóñäàà, çîðèóëàëòûí áàéõ áà ºëãºæ õàäãàëàõ .Óñíû ñàâ íü õ¿íèé ýð¿¿ë ìýíäýä õîðã¿é ìàòåðèàëààð õèéãäñýí áàéõ. Óñ õàäãàëàõ ñàâíû áàãòààìæ íü ºðõèéí õ¿í àìûн 3 õîíîãèéí õýðýãëýýã õàíãàõóéö áàéõ .Усны савыг 7 õîíîãò 1-ýýñ äîîøã¿é óäàà б¿ðýí сóëëàæ, уãààæ, нàðíû ãýðýëä òàâüæ õàòààõ Бîõèð ãàð, áîõèð øàíàãûã óñàíä ä¿ðýõã¿é áàéõ !  Óñíû ñàâûã ãýðèéí òýæýýìýë àìüòíààñ õîë áàéëãàõ

 Улаанбурхан өвчнөөс сэргийлье!

Шалтгаан
Morbillvirus–ийн удмын paramyxoviridae бүлд хамрагдах бөөрөнхий дугуй,  дан эрчилсэн РНХ бүхий вирус.  Уг вирус нь ганцхан ийлдэс хүрээтэй тул энгийн нэг валенттай вакцинаар урьдчилан сэргийлэх боломжтой.
Улаан бурханы үүсгэгч нь хими физикийн бодисуудад тэсвэр муутай, тасалгааны ердийн дулаанд 34 цаг хүртэл идэвхээ хадгалдаг, 50 градусын температурт 15 минут, 60 градуст агшин зуурт, нарны гэрлийн шууд туяа, хэт ягаан туяанд амархан үхдэг. Бага хэмд хэдэн долоо хоног хүртэл идэвхээ хадгалдаг.
Хэрхэн илрэх вэ?
Нууц хугацаа дунджаар 9-11 хоног (7-28 хоног). Өвчний эхний шинж тэмдэг цочмог халууралт бөгөөд 1-4 өдөр үргэлжилнэ. Үүнтэй зэрэгцэн бие сулрах, цочромхой болох, ууртай болох, уйлагнах, толгой өвдөх, хоолны дур буурах, нойр хямрах зэрэг шинжүүд илэрнэ. Эхний  буюу улайралтын үед Стимсоны гурвал шинж болох ринит, ларингит, коньюктивит илэрнэ. Ринитийн үед найтаах, хамар битүүрэх, хамраас эхэндээ ус шиг, яваандаа идээрхэг ногоон өнгөтэй нус гарна. Ларингит буюу төвөнхийн үрэвслийн үед хуурай, шаналгаатай, олон удаа хуцуулж ханиалгана, хоолой сөөнө. Коньюктивит нь нүдний салст бүрхэвч хавагнах, улайх, гэрэлд гялбах, нулимс гоожих, нуух цувах зэрэг шинж илэрнэ.
Хүүхдийн нүүр хөөнгөдүү, хамар уруулын салст, зовхи хавагнасан байдаг.
Өвчний нэг дэх хоногийн сүүл, 2 дахь хоногт БФК –ийн толбо буюу өвчний өвөрмөц тууралт гарна. Улайсан салстын суурин дээр дээш өргөгдсөн шар будааны хэмжээтэй цайвар шаргал өнгөтэй, толбот тууралт. Эхэндээ бага арааны харалдаа завьжны салстад, заримдаа хошногоны амсар, бэлэг эрхтний салст зэрэгт гардаг.
Энэ тууралтын онцлог нь хоорондоо нийлдэггүй, хусаж арилгаж болдоггүй, өөр ямарч өвчний үед илэрдэггүй. Үүний дараа хатуу зөөлөн тагнай, гүйлсэн булчирхай, залгиурын ар хананд гарна (Герман Патений тууралт). Эхлэл үе дунджаар 3-4 хоног үргэлжилж, төгсгөлд нь халуун хэвийн болдог. 5 дахь өдрөөс халуун улам өндөрсөж улайралтын үе даамжирч арьсаар тууралт гарч, тууралтын үе эхэлдэг.
Энэ тууралт нь том толбо-гүвдрүүт, тод улаан өнгөтэй, хоорондоо нийлсэн, барсгар, харин арьсны суурь хэвийн өнгөтэй байдгаас хүүхдийн арьс улаан цоохор харагддаг. Бага зэрэг загатнана. Тууралтын онцлог нь дэс дараалсан, үечилсэн, дээрээс доош чиглэсэн байдаг. Чихний араас эхлэн, эхний өдөр хүзүү цээжний дээд хэсгээр, 2 дахь өдрөөс их биеэр, 3 дахь өдрөөс мөчдөөр гардаг. Тууралт арилахдаа гарсан дарааллаараа ялимгүй хогжруут гуужилт бүхий хүрэн бор өнгийн нөсөө үүсэх ба 1-3 долоо хоногийн дараа арилна.
Бусад эрхтэн тогтолцооны зүгээс илрэх шинжүүд:
–Эрүүн доорхи, хүзүүний тунгалгийн булчирхайнууд томорч, эмзэглэлтэй болно.
–Ховор тохиолдолд элэг дэлүү томроно.
–Судасны цохилт олширно, зүрхний авиа бүдгэрнэ, артерийн даралт ялимгүй ихэснэ. Цаашилбал зүрхний үйл ажиллагаанд өөрчлөлт орно.
–Үрэвсэл гуурсан хооолой, мөгөөрсөн хоолойг хамарсан бол амьсгалын эрхтэн тогтолцооны зүгээс өөрчлөлт илэрнэ.
– Хоол боловсруулах тогтолцооны зүгээс хоолонд дургүй болох, дотор муухайрах, бөөлжих, суулгах, хэл өнгөртөх, шүлс их ялгарах, хэвлий зөөлөн, дүүрэнг, эмзэглэлтэй болно.

Ямар төрлийн улаан бурхан байдаг вэ?
–Хөнгөрүүлсэн улаан бурхан: урьдчилан сэргийлэх тарилга буюу дархлаажуулалтад хамрагдсан болон өвчин нууц үедээ байхад нь гаммаглобулин тариулсан хүмүүст илэрдэг. Өвчин хөнгөн явагдана. Нууц үе урт (21-28 хоног), эхлэл үе богино (1-2 хоног), БФК толбо илэрдэггүй, халуун бага зэрэг их буюу хэвийн, тууралтын үе богино, тууралт нэг өдрийн дотор шат дараалалгүй , цөөн тооны, бүдэг, хоорондоо нийлдэггүй; нөсөөжилт бүдэг бөгөөд 1 долоо хоногт арилдаг, гуужилт үүсдэггүйгээрээ онцлогтой байдаг.
– Маш хүнд хэлбэр: Дархлаа тогтолцоо хямарсан, дарангуйлагдсан, ХДХВ-ын халдвартай, хавдартай хүмүүст тохиолдоно. Нас баралтын түвшин өндөр (70% хүртэл). 30%-д тууралт илрэхгүй, 60%-д тууралтын хэлбэр, онцлог улаан бурханыхаас өөр. Хүндрэл маш их тохиолдоно.
– Насанд хүрэгчдийн улаан бурхан: хүнд явцтай, улайралтын шинжүүд хүүхдийнхээс бага, хордлогын шинж ихтэй. БФК толбо их, тууралт шигүү, том, цусархаг тууралт зэрэгцэн гарна. Гуужилт илүүтэй. Энцефалит, менингет, менингоэнцефалит үүсэх нь элбэг. Эхсээр халдвар дамжиж ургийн гажиг үүсгэж болзошгүй байдаг.
Хүндрэл:
5-аас бага насны хүүхдүүд болон 20 –оос дээш насныханд элбэг тохиолдоно.
– Уушгины хатгаа – эрт үед илэрбэл хордлого ихтэй, төв мэдрэл, зүрх судасны тогтолцооны хямралтай хавсардаг.
– Дунд чихний үрэвсэл
– Төвөнхийн үрэвсэл – өвчний шинж боловч тууралтын үеэс багасан арилах ёстой байдаг, харин улам даамжирч удаан хугацаагаар үргэлжилбэл хүндрэл үүсгэнэ.
– Хоолойн хуурамч бачуурал – төвөнхийн үрэвсэл гүнзгийрэх үед илэрнэ. /хэдхэн минутад бүтэлт үүсч нас барах аюултай/
– Ам гэмтэх – аль ч үед тохиолдож болно.
– Менингоэнцефалит
– Бүдүүн гэдэсний үрэвсэл – нөсөөжих үед үүснэ, цусан суулгалт төст шинжээр илэрнэ.

Эмчилгээ
Хүндрээгүй үед гэрээр эмчилнэ
– Хүүхдийг тусгаарлан хэвтрийн дэглэм бариулна
– Чанартай хөнгөн хоол, шингэн их уулгана
– Витамин эмчилгээ хийнэ. / +А витамины тунг 24 цагийн зайтай 2 удаа өгөх нь хараа алдагдах хүндрэлээс сэргийлнэ/
– Хамгийн гол нь асаргаа сувилгаа:
- Амны хөндийг буцалсан ус, 2%-ийн содын уусмалаар зайлуулна
- Нүдийг 20%-ийн сульфацил натрийн уусмалаар өдөрт 3-4 удаа 2-3 дуслаар дусаах, буцалсан усаар угаах
- Ор дэрний хэрэглэл цэвэр байлгах зэргээр ариун цэвэр сайн сахих
- Өрөөг дулаан чийглэг, агааржуулалт сайтай байлгах. Чийгтэй цэвэрлэгээ тогтмол хийх
Хүндэрсэн үед эмнэлэгт хэвтүүлж эмчийн хяналтад эмчлүүлнэ.

Урьдчилан сэргийлэлт:
– Өвчтөнг тусгаарлаж, 17-21 хоног хөл хорио тогтооно.
– Хавьтал болсон, халдварын уурхайд байсан 3-12 сартай хүүхдэд хавьтлаас 5 хоногийн дотор булчинд 3 мл энгийн гаммаглобулин тариулна. Харин 12 сараас дээш хүүхдэд идэвхтэй дархлаа буюу вакцин хийнэ. Гэхдээ вакцин хийлгэх эсрэг заалттай тохиолдолд 1,5 мл иммуноглобулин тариулна.
– Товлолын дагуу 8-11 сартайд, 6 сарын дараа тус бүр 2 удаа дархлаажуулалтад зайлшгүй хамруулна